پژوهشگران آمریکایی دوشادوش پژوهشگران ایرانی

چشم اندازی تازه در فهم چگونگی تبدیل یاخته های پایه (سلولهای بنیادی) به یاخته های مغزی

ترجمه از: فرزین آقازاده

آنچه دانشمندان در “مرکز ملی پژوهشهای نخستیان ^۱” در “دانشگاه علم و بهداشت اُرِگُن ^۲” کشف کرده اند ، بر چشم انداز تیرۀ سازوکار تبدیل یاخته های پایه به یاخته های مغزی ، پرتویی نو افکنده است . اگر این پژوهشها به موفقیت های بیشتری برسد ممکن است در آینده برای بیماریهایی چون پارکینسون و یا صدمات و جراحات وارد به مغزو نخاع و یا هر نوع آسیب دیدگی و تخریب یاخته های مغزی ، روشهای درمانی موثری بیابیم .

پژوهشگران این مرکز پژوهشی ، یک ژن مهم را شناسایی کرده اند که به نظر می آید مسئول هدایت یاخته های پایه در تبدیل به انواع مختلف یاخته های مغزی باشد . شناخت کامل این فرآیند ممکن است به آنجا بیانجامد که بتوانیم یاخته های آسیب دیدة عصبی را جایگزین کنیم و از این طریق برخی از صدمات و بیماریهای مغزی و نخاعی را بهبود ببخشیم . نتایج این پژوهش در نسخة روز اینترنتی نشریة پزشکی ” دیوِلوپمنتال بیولوژی ^۳” منتشر شده است .

دکتر” لاری شرمن^۴ ” ، از دانشمندان بخش علوم عصبی مرکز پژوهشی مذکور و از اعضای وابستة هیات علمی زیست شناسی سلولی و زیست شناسی رشد در دانشکدة پزشکی دانشگاه اُرگُن می گوید : (( در طی مراحل ابتدایی نموّ مغز انسان در دوران جنینی ، یاخته های پایة مغزی که آنها را با عنوان یاخته های پایة عصبی نیز می شناسیم ، به نورون ها یا همان یاخته های عصبی تبدیل می شوند . در مراحل بعدی ، همان یاخته های پایه ، ناگهان تبدیل دیگری را آغاز می کنند و به یاخته های پی بان^۵ ( ویا  نوروگلیا ) تغییر شکل می دهند . یاخته های پی بان وظایف خاصی از جمله تغذیه و رسیدگی به نورون ها را بر عهده دارند . ما به دنبال این بودیم که بفهمیم چه عواملی باعث می شوند نحوة تبدیل یاخته ها اینگونه عوض شود . به علاوه علاقه مند بودیم که دقیقاً بدانیم آیا می توان این فرآیند را تحت فرمان درآورد و در راه دستیابی به شیوه های درمانی از آن بهره برد ؟ نتیجۀ کار برای ما جالب توجه بود چرا که نشان می داد احتمالاً عامل موثر بر این عملکرد پراهمیت تنها یک ژن منفرد می باشد . ))

دانشمندان در این پژوهش ” ژن وابستۀ برهما-۱ “ ( Brahma-related gene-1 ) با نام اختصاری ” بی آر جی-۱ “را مطالعه کردند . این یک ژن کلیدی است که هم در موش وجود دارد هم در انسان . این پروتئین پیش تر نیز در مطالعات مربوط به بیماری سرطان در انسان مورد مداقه و بررسی بسیار قرار گرفته بود ، اما در آن هنگام ارتباط آن با دستگاه عصبی مد نظر قرار نداشت . دکتر ” شرمن ” با همکاری دکتر ” استیون ماتسومُتو ^۶” از بخش علوم جامع زیستی دانشکدة دندانپزشکی دانشگاه اُرگُن ، برای تعیین دقیق نقش ” بی آر جی-۱″ ، نسلی از موشها پدید آوردند که فاقد این ژن در دستگاه عصبی اشان بودند . نتیجة کار این بود که در فرآیند نموّ جنین این موشها تغییراتی ایجاد شد . اندازة مغز موش کوچکتر از معمول از کار درآمد که البته یاخته های عصبی در آن وجود داشت اما تقریباً هیچ یاختة پی بان یا نوروگلیایی در آن دیده نمی شد . در پی آن و در آزمونی دیگر ، یاخته های پایة عصبی را جدا کردند و آنها را در محیط کشت مصنوعی قرار دادند و سپس ژن ” بی آر جی-۱ ” را از آنها خارج نمودند و مشاهده کردند که یاخته های در حال کشت به نورون تبدیل شدند اما از تبدیل به یاخته های پی بان بازماندند .

دکتر ” شرمن ” می گوید : (( در این پژوهش دریافتیم که ژن ” بی آر جی-۱ ” در شکل گیری جنین موش همان نشانة کلیدی است که اجازه می دهد یاخته های پایه تنها به هنگام لازم به نورونها تبدیل شوند و آنها را از تبدیل غیربرنامه ریزی شده به نورون بازمی دارد . خوب اگر بپذیریم که ما این امکان را داریم تا عملکرد ژن ” بی آر جی-۱ ” را تحت فرمان خود بگیریم ، می توانیم بگوییم که اکنون روشی موثر برای کشت یاخته های پایه و تبدیل کنترل شدة آنها به یاخته های عصبی ( یا نورون ها ) در اختیار داریم و در گام بعدی هم تصمیم داریم از این روش برای تولید نورونهای تازه و جایگزینی یاخته های آسیب دیده در بیماریهای مختلف مغز و نخاع استفاده ببریم . از آنجا که تنها با یک ژن روبرو هستیم بسیار محتمل است که بتوانیم داروهایی بسازیم تا با کمک آنها یاخته های پایه را در درون یک ساختار عصبی رشد یافته و بالغ ، به سوی تبدیل دلخواه سوق دهیم . ))

دانشمندان معتقدند که باید پژوهشهای بیشتری در این زمینه انجام شود ، اما در عین حال امیدوارند که این یافته ها در راه مبارزه با بسیاری از بیماریها و یافتن روشهای درمانی کارآمد به کارشان بیاید . نمونة چنین بیماریهایی ” پارکینسون ” است که با از میان رفتن یاخته های مغزی تولید کنندة هورمون ” دوپامین ” همراه است . پژوهشگران اینچنین می انگارند که شاید بتوان در گروهی از یاخته های پایه که در آزمایشگاه و در ظرف مخصوص کشت و یا حتی در داخل خود مغز قرار داده شده اند ، فعالیت ژن ” بی آر جی-۱ ” را در اختیار گرفت و از این طریق سلولهای از دست رفتة مولد دوپامین را از نو ساخت . و یا برای بیماران و آسیب دیدگانی که دچار ضایعات مغزی و نخاعی شده باشند ، بتوان فقدان یا آسیب دیدگی “یاخته های عصبی  حرکتی^۷“  را با رویاندن یاخته های نو جبران نمود .

و اما سرمایة لازم برای انجام پژوهشی که به اختصار به آن اشاره کردیم را مشترکاً “بنیاد پژوهشهای پزشکی اُرگُن”  ، “موسسة ملی بهداشت” و “بنیاد بیماری فلج کریستوفر ریو ( یا به اختصار سی آر اف )^۸” تامین نموده اند . ” سوزان هاولی^۹ ” ، مدیر بخش تحقیقات و معاون اجرایی “بنیاد کریستوفر ریو” می گوید : (( سی آر اف از حمایت این طرح تحقیقاتی بسیار خشنود است . )) ؛ (( یافتن ژنی که هدایت فرآیند تبدیل یاخته های پایه به انواع یاخته های عصبی را بر عهده دارد ، کاربردهای بالینی بسیار مهمی در روشهای درمانی آسیبهای نخاعی در پی خواهد داشت . ))

“مرکز ملی پژوهشهای نخستیان اُرگُن”  یک موسسة پژوهشی رسمی است که به طور منظم مورد بازرسی وزارت کشاورزی ایالات متحدة آمریکا قرار می گیرد . این موسسه الزامات قانون حمایت از حیوانات را رعایت می کند و رسماً به مطابقت با قوانین و مقررات “موسسه ملی بهداشت” آمریکا ملتزم شده است …

مأخذ : بخش تازه های خبری مورخ ۱۴ دسامبر ۲۰۰۵ در پایگاه اینترنتی “دانشگاه علم و بهداشت اُرگُن” :

http://www.ohsu.edu

پی نوشت ها :

۱ –  National Primate Research Center ؛

۲ –  Oregon Health & Science University ( OHSU ) ؛

۳ – Developmental Biology  (  زیست شناسی رشد ) ؛

۴ – Larry Sherman  ؛

۵ –  واژة (( پی بان )) برابر مصوب فرهنگستان زبان وادب پارسی برای واژة (( نوروگلی )) یا (( Neuroglia )) می باشد .

۶ – Steven Matsumoto  ؛

۷ – Motor Neurons  ؛

۸ –  Christopher Reeve Paralysis Foundation ( CRF ) ؛

۹ -   Susan Howley.

منبع:

شرح مختصر پژوهش و کشفیات انجام شده در “دانشگاه علم و بهداشت اُرگُن”

در اخبار منتشرشده در منزلگاه اینترنتی (( اخبارپزشکی روز ))  مورخ ۱۵ دسامبر ۲۰۰۵

پیوندهای مرتبط:

این مطلب در شمارۀ یکشنبه ۲۱ اسفند ۱۳۸۴ روزنامۀ شرق نیز چاپ شده است.